Έθιμο του Κλήδονα
Το έθιμο του Κλήδονα, αποτελεί μέρος της πλούσιας παράδοσης της πολιτικής μας κληρονομιάς και αναβιώνει στο Τολό στις 23 και 24 Ιουνίου με αφορμή το θερινό ηλιοστάσιο. Ενα από τα πιο όμορφα κρητικά έθιμα της περιοχής μας. Το όνομα Κλήδονας προέρχεται από την αρχαία λέξη Κληδών-κληδόνος που σημαίνει τον οιωνό, το σημάδι, το μάντεμα. Από βραδύς παίρνουν τη στάμνα οι κοπελιές και πάνε να φέρουνε “Το αμίλητο νερό” από τρεις ανατολικές βρύσες ή από 3 ανατολικά πηγάδια. Πρέπει να πάνε και να επιστρέψουν δίχως καθόλου να μιλήσουν γιατί τότε χάνει τη δύναμή του τη μαντική το αμίλητο νερό. Το έθιμο ορίζει να πειράζουν τις κοπελιές οι νεαροί για να τις κάμουν να μιλήσουν και τότε πρέπει να ξαναπάνε για νερό. Αφού το φέρουν, όλη μαζί η συντροφιά ετοιμάζει τα λεγόμενα “ριζικάρια” για να τα βάλουν στον Κλήδονα.
Αυτά είναι φρούτα της εποχής: μήλα, βερύκοκα, αχλάδια ή ακόμη και αντικείμενα μικρά μελετημένα: ένα κουμπί, μια χάντρα, κλπ. ή ακόμη και λουλούδια ή κλαδάκια που αντέχουν στο νερό. Τα φρούτα τα σημαδεύουν με το μονόγραμμα εκείνου που μελετήθηκαν Α, Κ, Ν κλπ. Αφού λοιπόν βάλουν στη στάμνα όλα τα ριζικάρια, σκεπάζουν το άνοιγμα μ’ ένα κόκκινο πανί. Παίρνουν μετά ένα μεγάλο κλειδί εξώπορτας, σταυρώνουν 3 φορές τη στάμνα και τοποθετούν το κλειδί πάνω στο σκεπασμένο στόμιο. Παίρνουν μετά τη στάμνα, νύχτα πια, και τη βάζουν έξω ή σε μια ταράτσα για να τη βλέπουν τ’ άστρα “ν’ αστροκομιστεί”. Την επόμενη μέρα το απόγευμα θα “βγάλουν” ή θα “ανοίξουν” τον Κλήδονα στον τόπο που έχουν επιλέξει μα την παρουσία φίλων, γειτόνων και συγγενών. Πρώτα με το κλειδί “ξεκλειδώνουν” τον Κλήδονα κι εύχονται στην υγειά του νοικοκύρη του σπιτιού. Και του χρόνου να έχουν υγεία όλοι. Μετά αρχίζουν τις μαντινάδες στη χάρη τ’ Αϊ-Γιάννη που τον θεωρούν Άγιο με μαντικές ιδιότητες. “Ανοίξετε τον Κλήδονα τ’ Αϊ-Γιαννιού τη χάρη κι από ‘χει μήλο κόκκινο ας έρθει να το πάρει”.